Miasto i Gmina Sztum jest jednostką samorządu terytorialnego (gminą miejsko – wiejską) usytuowaną we wschodniej części województwa pomorskiego i zachodniej części powiatu sztumskiego. Pod względem przynależności regionalnej Miasto i Gmina Sztum należy do subregionu nadwiślańskiego. Według regionalizacji geograficznej Sztum należy do zachodniej części Pojezierza Iławskiego.

Powierzchnia gminy to około 181 km2 (18 059ha). Miasto Sztum zlokalizowane jest na przesmyku między połączonymi niegdyś dwoma jeziorami: Sztumskim (Zajezierskim) i Barlewickim, które wraz z pobliskimi lasami tworzą wyjątkowy kompleks przyrodniczo-krajobrazowy. Położenie w dolinie Wisły, krajobraz pojezierny,  wspomniane kompleksy leśne, bogata sieć ścieżek pieszo-rowerowych łącząca atrakcje turystyczne Ziemi Sztumskiej czynią gminę atrakcyjną turystycznie, odpowiednią zarówno dla turysty aktywnego jak i poszukującego spokoju  i ciszy.

W skład gminy wchodzi 18 sołectw: Barlewice, Biała Góra, Czernin, Gościszewo, Gronajny, Kępina, Koniecwałd, Koślinka, Nowa Wieś, Parowy, Piekło, Pietrzwałd, Postolin, Sztumska Wieś, Sztumskie Pole, Uśnice, Zajezierze, Sołectwo ul. Domańskiego. Na terenie gminy można aktywnie wypoczywać w wielu kwaterach agroturystycznych, położonych w atrakcyjnych  i malowniczych miejscach.

Miasto i Gmina Sztum od 2013 roku należy do Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Malbork – Sztum.  Wspólnie z gminami i powiatami zrzeszonymi w MOF Malbork – Sztum realizowane są działania  rozwojowe z wykorzystaniem zintegrowanych przedsięwzięć strategicznych, wychodzące poza granice jednej gminy. Miejski Obszar Funkcjonalny Malbork – Sztum tworzy 7 jednostek samorządu terytorialnego: Miasto Malbork, Miasto i Gmina Sztum, Gmina Nowy Staw, Gmina Stare Pole, Gmina wiejska Malbork, Powiat Malborski i Powiat Sztumski. Partnerzy w ramach MOF Malbork - Sztum rozpoczęli współpracę w lipcu 2013 r., nakreślając pierwsze kierunki zintegrowanych działań priorytetowych dla całego obszaru funkcjonalnego, które znalazły się w opracowanej w 2014 r. Strategii Rozwoju Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020. W perspektywie finansowej UE 2014-2021 jednostki tworzące miejski obszar funkcjonalny na podstawie zawartego z Samorządem Województwa Pomorskiego Zintegrowanego Porozumienia Terytorialnego realizowały szereg projektów dofinansowanych z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, w tym 6 projektów na obszarze Gminy Sztum. W 2022 r. samorządy tworzące MOF Malbork – Sztum podpisały Porozumienie w sprawie realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych. Rozpoczęto również prace nad przygotowaniem nowej Strategii ZIT dla Obszaru Funkcjonalnego Malbork – Sztum 2030+. Strategia ZIT to dokument, który wyznaczy kierunki działań i zdefiniuje przedsięwzięcia, planowane do realizacji w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2021 – 2027.

Sztum jest gminą rolniczą o korzystnych warunkach rozwoju gospodarki żywnościowej, w tym przemysłu przetwórczego. Na obszarze jednostki samorządowej funkcjonują liczne zakłady o profilu rolniczym i biotechnologicznym, jak również zakłady przetwórstwa przemysłowego, w tym: metalowe i meblowe. Na terenie gminy zlokalizowana jest Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna: Podstrefa Sztum (w sąsiedztwie drogi krajowej nr 55). Jej zadaniem jest wsparcie przedsiębiorczości, poprzez tworzenie atrakcyjnych do rozwoju małych, średnich i dużych firm, m.in. dzięki stosowaniu zwolnień z podatku. Obszar inwestycyjny o powierzchni 12,47 ha wykorzystywany jest na prowadzenie działalności gospodarczej. Ponadto w bezpośrednim sąsiedztwie PSSE na obszarze ok. 65 ha znajdują się tereny inwestycyjne objęte planem miejscowym, z przeznaczeniem na funkcje produkcyjno-usługowe. Kolejny teren inwestycyjny o pow. 66 ha znajduje się w miejscowości Górki w Gminie Sztum. Oferty inwestycyjne gminy Sztum znajdują się w generatorze ofert Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu.

Miasto i Gmina Sztum jest członkiem 8 stowarzyszeń: m.in.: Stowarzyszenie Obszaru Metropolitalnego Gdańsk – Gdynia – Sopot, Stowarzyszenie Gmin Polskie Zamki Gotyckie, Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk, , Stowarzyszenie Związek Gmin Pomorskich, Stowarzyszenie  Gmin Polska Sieć „Energie Cités”, Związek Miast Polskich, Stowarzyszenie Samorządowców na Rzecz Nadwiślańskiego Korytarza Transportowego. Miasto i Gmina Sztum jest również członkiem stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania „Kraina Dolnego Powiśla” od 2008 roku. W ramach realizacji LSR na lata 2007–2013 LGD podejmowała działania w kierunku rozwoju przedsiębiorczości oraz aktywności społecznej mieszkańców obszaru. Podczas realizacji LSR na lata 2014–2020 kontynuowano działania ukierunkowane na pobudzenie przedsiębiorczości mieszkańców regionu w oparciu o dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, a także na wzmocnienie kapitału społecznego obszaru.  Obecnie  zakończono prace nad opracowaniem Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2023-2029, dzięki której możliwe będzie  aplikowanie o dofinansowanie projektów z obecnej perspektywy finansowej. Dzięki przynależności gminy Sztum do stowarzyszenia  w aplikowaniu po środki unijne chętnie sięgają Stowarzyszenia, NGO oraz  osoby fizyczne z terenu miasta i gminy Sztum.

Miasto i Gmina Sztum aktywnie działa na płaszczyźnie międzynarodowej poprzez współpracę z miastami partnerskimi, tj.:  Ritterhude (Niemcy), Val de Reuil (Francja), Kupiskis (Litwa). W ramach współpracy realizowane są wspólne międzynarodowe projekty, wyjazdy do miast partnerskich oraz przyjmowanie przedstawicieli zaprzyjaźnionych miast, wymiany doświadczeń, młodzieży szkolnej, dobrych praktyk  i działań z zakresu ochrony środowiska.

Sztum to dawna kraina Prusów – Pomezania. Zbudowali oni gród warowny, który następnie zburzyli Krzyżacy podczas podboju tych ziem (1236). W latach 1326-1335 wznieśli zamek, siedzibę wójta zakonnego. W latach późniejszych służył także jako letnia rezydencja wielkiego mistrza. Zjeżdżali na zamek goście zakonu, a jedną z atrakcji był zwierzyniec i polowania w obfitującej w grubego zwierza Puszczy Sztumskiej. Sztumski zamek na przełomie 2017/2018 roku został przekazany przez władze sztumskie i stał się siedzibą oddziału Muzeum Zamkowego w Malborku.

Układ urbanistyczny Starego Miasta Sztum wraz z pozostałymi fragmentami murów obronnych, kościołami oraz zespołem zamkowym podlegają ochronie konserwatorskiej. Wzgórze zamkowe, tj. letnia rezydencja Wielkiego Mistrza Krzyżackiego leży na Międzynarodowym Szlaku Zamków Gotyckich, w odległości 12 kilometrów od największego w Europie zamku krzyżackiego w Malborku.

Atrakcją turystyczną Sztumu jest jezioro Sztumskie (Zajezierskie). Przy jeziorze znajduje się strzeżone kąpielisko z wypożyczalnią sprzętu wodnego i małą gastronomią. Zaplecze socjalne z zespołem sanitariatów i przebieralniami zapewnia dodatkowy komfort korzystania z plaży miejskiej. Wyprofilowane dno plaży miejskiej zapewnia bezpieczeństwo najmłodszym miłośnikom wodnego szaleństwa. Jezioro Sztumskie cieszy się również zainteresowaniem kajakarzy oraz nurków. Dookoła jeziora biegnie oświetlona ścieżka pieszo-rowerowa o długości około 5 km. Na jej trasie jest m.in. teren rekreacyjny Jaszczurowe Wzgórze z punktem widokowym, urządzenia fitness, rzeźby plenerowe, a także tablice edukacyjne oraz pływający pomost. Po zmierzchu ścieżka jest na całej swojej długości oświetlona, a teren  monitorowany. 

Ponadto dla miłośników aktywnego wypoczynku na terenie Sztumu funkcjonuje kompleks sportowo - rekreacyjny  składający się ze stadionu, kortów, tenisowych, platformy z urządzeniami fitness na świeżym powietrzu, bogato wyposażonego placu zabaw dla dzieci. Sztumski kompleks rekreacyjno-sportowy otrzymał wyróżnienie w konkursie „Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Pomorskiego 2019”.