Na jakie cele powinny zostać wydane unijne środki w latach  2021-2027, aby - zgodnie z polityką spójności UE - zmniejszyć dysproporcje gospodarcze i społeczne między członkowskimi krajami?  Do tej pory europejskie metropolie miały niewielki wpływ na planowanie podziału tej puli pieniędzy. Unijny projekt ESPON METRO, w którym bierze udział OMGGS, ma to zmienić i wzmocnić rolę metropolii w tworzeniu i realizacji polityki spójności UE w najbliższych latach.

W projekcie badawczym ESPON METRO prowadzonym przez Europejską Sieć Obserwacyjną Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej  (ang. ESPON) bierze udział 9 europejskich metropolii:  OMGGS, Turyn, Barcelona, Lizbona, Brno, Florencja, Lyon, Bruksela i Ryga.

Polityka spójności jest jednym z najważniejszych obszarów działań Unii Europejskiej. Ma na celu zmniejszenie dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych, które powstają zwłaszcza w państwach i regionach rozwijających się mniej dynamicznie.

- Aby kraje Unii rozwijały się harmonijnie i w sposób zrównoważony, niezbędne jest większe zaangażowanie metropolii  w politykę spójności - mówi Aleksandra Fijałkowska, koordynatorka projektu ESPON METRO w OMGGS. - Taką "wzmacniającą" rolę pełnią obszary metropolitalne jak OMGGS, który stowarzysza 59 samorządów (głównie wiejskich) wokół Trójmiasta tzw. rdzenia. Pomimo ich ogromnego znaczenia dla rozwoju Europy, obszary metropolitalne do tej pory nie były głównymi „aktorami” w projektowaniu programów i strategii wdrażania polityki spójności. Pokazały to doświadczenia z lat 2007-2013 i 2014–2020. Projekt badawczy ESPON METRO powstał po to, aby  wzmocnić rolę metropolii w podziale środków w ramach polityki spójności w nowej perspektywie finansowej na lata 2021-2027.

W ramach projektu w każdej z 9 metropolii przeanalizowano:

• rolę we wdrażaniu funduszy UE,
• umocowanie w prawie,
• miejsce w podziale terytorialnym danego kraju,
• pełnione zadania.

Przeprowadzono też wywiady z partnerami metropolii, m.in. z samorządowcami. Badania były prowadzone po to, aby wskazać metropoliom, jak można zintegrować ich cele z  polityką spójności UE oraz zaproponować pola współpracy z samorządowcami, władzami regionalnymi i partnerami biznesowymi.

Wnioski z badań i rekomendacje dla OMGGS

Najważniejszym wnioskiem dla OMGGS wynikającym z badań w ramach ESPON METRO jest rekomendacja, aby w przyszłej perspektywie polityki spójności wzmocnić instytucjonalnie metropolię, czyli usankcjonować prawnie metropolię na Pomorzu. Stworzenie podstawy prawnej dla funkcjonowania OMGGS, jako pośrednika między samorządem lokalnym i regionalnym, otworzy możliwości pozyskiwania środków nie tylko w ramach polityki spójności UE, ale też z innych źródeł, w tym środków przyznawanych przez rząd krajowy. 

Potrzebne jest bowiem - i to drugi wniosek z badań - zwiększenie nakładów finansowych na funkcjonowanie instytucji metropolitalnych.

Przypomnijmy, że samorządowcy zrzeszeni w OMGGS od lat walczą o ustanowienie metropolii na Pomorzu.

- Prace przyspieszyły w 2020 roku. Nowo wybrany Senat, marszałek  prof. Tomasz Grodzki i pomorscy senatorowie mocno zaangażowali się w forsowanie naszego projektu ustawy o związku metropolitalnym - mówi Michał Glaser, prezes zarządu OMGGS. - W efekcie 10 września ustawa niemal jednogłośnie została uchwalona przez Senat i od tego czasu czeka na głosowanie w Sejmie.

Czytaj więcej: Jak zagłosują pomorscy posłowie ws. ustawy metropolitalnej? To od nich zależy los metropolii na Pomorzu

Kolejne zalecenia dla OMGGS płynące z badań to:

• znacznie bardziej aktywny udział w fazie programowania polityki spójności (na poziomie regionalnym i krajowym) i bliższa współpraca w tym zakresie z innymi obszarami metropolitalnymi w Polsce,
• przyjęcie roli „twórcy” zamiast „administratora” przepływów pieniężnych w ramach polityki spójności,
• sprawowanie funkcji (razem z innymi obszarami metropolitalnymi w Polsce) krajowego lidera w testowaniu innowacyjnych podejść do efektywnego wydatkowania europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (np. instrumenty finansowe, Partnerstwo Publiczno-Prywatne itp.),
• większe zaangażowanie ważnych “aktorów”, takich jak uniwersytety, więksi podatnicy, kluczowi dostawcy infrastruktury i usług (np. porty morskie), organizacje pozarządowe,
• uwzględnienie najbardziej złożonych, systemowych i długoterminowych wyzwań (kryzys klimatyczny, cyfryzacja życia, starzenie się społeczeństwa itp.) w polityce rozwoju metropolii.

Zwrócono też uwagę na to, że opieka zdrowotna stanie się jednym z najważniejszych wyzwań przyszłego rozwoju, szczególnie w dużych skupiskach ludzi, do których należą obszary metropolitalne. Kompetencje w jej zakresie powinny zostać w znacznym stopniu przeniesione i rozszerzone na poziomie metropolitalnym i lokalnym.

Badania na zlecenie ESPON, w ścisłej współpracy z OMGGS  przeprowadzili eksperci z Instytutu Rozwoju, fundacji naukowo-badawczej prowadzącej prace z zakresu zarządzania i nauk społecznych.

Prace mają zakończyć się w październiku 2021 roku.